FR EN NL

traduction / dictionnaire Lingala - Français

congo rdc
Phrase :

mai
pluriel de "bóí"
bóí, pl. mai (classe 14/6 : bo- / ma-)
miel
bói
bói
© forme-jeunesse
voir aussi : nzói
tags :
autres mots avec le tag 'manger et boire' : biríka, bisikíti, bóí, bokénzú, dongódongó, ekéne, engwélé, fufú, fumbwa, kabri, kamundele, kwánga, libóké, libumu, lidésu, liki, lipa, lipapú, liyebo, loso, masanga, mateka, maí, mbálá, mbika, mbisi, mokate, mongwa, mwamba, ti, víno, sokolá, liyebú, niampoule, kosákosá, molangua, ndóngó, biele, bitoto, kafi, kikedi, linioko, lotoko, lunguila, likoso, mbilika, mosáká, mpíodi, muamba, mungua, nsámbá, saladini, tangawisi, ngai, mbenda, mbisi, nkúnde, niampoul, mbili, súpu, málemba, tangaúsi, ngombo, gombo, nkupidi, kafé, limbondó, primus, kupidi, gratana, gratanya, liebú, jus
maí (classe 6 : ma-)
mayi (classe 6 : ma-)
eau
liquide

maimai
mou, humide, liquide (état)

mai ya ...
couleur de ...
Channel azomela mayi
Channel azomela mayi
© pvh (Letitia Nkanza Kalawuma)
ata ezui mayi ekopela kaka
ata ezui mayi ekopela kaka
© pvh (Letitia Nkanza Kalawuma)
mayi ya sachet
mayi ya sachet
© pvh (Letitia Nkanza Kalawuma)
Leti azomela mayi ya sachet
Leti azomela mayi ya sachet
© pvh (Letitia Nkanza Kalawuma)
bwaka mayi na wc. zala motu ya solo.
bwaka mayi na wc. zala motu ya solo.
src : google images
tags :
item 32 exemples (bandakisa ntúkú mísáto na míbalé) ...
obimisi ngai mai ya miso.
Tu m'as fait sortir des larmes. Tu m'as fait pleurer.
okei na pompi, ofungoli robine, otoki mai na kopo
Tu vas à la pompe, tu ouvres le robinet, tu fais couler l'eau dans le gobelet
omela mai
tu bois de l'eau
mai ya miso
larmes
Bazali lokola mai na moto.
Ils sont comme de l'eau et du feu.
mai ya komela
de l'eau pour boire (de l'eau potable)
mpunda ya mingolu. mpunda ya mai.
Zèbre. Hippopotame.
mayi ya nkelo
eau de source
kosopa mai / kosopa mpowa / kobeta mai
éjaculer
kokata mai
nager
mai ya mpondu. mai ya malala. mai ya nsáú.
vert (la couleur de mpondu). orange (la couleur d'une orange). mauve/violet (la couleur d'un nsafu).
libulu ya mayi
Puit d'eau
nakei na kinkole koliya maboke ya mbisi ya mayi
Je vais à Kinkole manger des papillottes de poisson frais.
pona kokola malamu ebongi komela mayi mingi
Pour bien grandir il convient de boire beaucoup d'eau
komela mayi na ngai te
Ne bois pas mon eau
tozali lisusu na mayi te, mwinda te. sikoyo tokosala ndenge nini
On n'a plus d'eau, pas de lumière. Maintenant comment on va faire ?
munganga alobi ebongi omela mayi mingi.
Le médecin a dit, il convient de boire beaucoup d'eau.
bamamiwata bazalaka na mayi.
Les sirènes se trouvent dans l'eau.
nakodinda na mayi oyo
Je vais plonger dan cet eau.
tshombo na ngai ekweyi na mayi.
Mon gsm est tombé dans l'eau.
yela ngai mayi nasopela ye.
Apporte moi de l’eau que je l'arose.
Mbula oyo tokosiba na masoko. Libolo ekomi mayi mayi.
attention - contenu sensible
nakomisopela mayi
Je vais me jeter de l'eau dessus. (se laver vite fait)
naza na nzala. Nazoyoka nzala. Naza na posa ya komela. Naza na posa ya mayi.
J'ai faim. Je sens la faim. J'ai soif (envie de boire). J'ai soif (envie de liquide).
mbisi ya mayi
poisson frais (qui sort droit de l'eau, pas congelé/salé/seché)
ntango wana, tolyaka kaka madesu na mayi
à cette époque-là, nous mangions seulement des haricots avec de l'eau.
mayi makasi
de la glace (de l'eau dure, solide)
kobeta mayi
se baigner, prendre un bain
bwaka mayi na wc. zala motu ya solo.
Jette de l'eau dans la toilette. Sois un vrai homme.
sopa mayi na sima
verse de l'eau sur le ciment
Yezu abatisami na mayi mpe na molimo
Yezu s'est fait baptiser de l'eau et de l'Esprit.
basumbaka te esika batokaka mayi
on ne fait pas caca à l'endroit où on puise l'eau.
autres mots avec le tag 'liquides en [ma...]' : makilá, maí, mayi, masúba, matoki, mafúta
ma
ímá

tiens ! prends !
na
maarchaïque
wa (génitive de la classe 3, mo-)archaïque
laarchaïque
moaarchaïque
à, de (voir article pour choisir entre na ou ya)
et (énumération, pas pour combiner deux phrases (conjonction), pour ça on utilise pe ou mpe)
avec, dans, en, sur
mabele ma nzombo
mabele ma nzombo
src : google images
item 614 exemples (bandakisa nkámá motóbá na zómi na mínei) ...
nafandaki na ndaku poso mobimba
Je suis resté à la maison toute la semaine
nakokende makala likolo na yo
j'irai en prison à cause de toi (au dessus de toi)
liberté na ngai, na kaka te !Proverbe/expression (ne pas traduire litteralement)
ma liberté, tu ne la restreins pas !
Nkolo azali kobeta na porte.
Le Seigneur est en train de frapper à la porte.
Motema na ngai ezali kobeta po na yo
Mon coeur bat pour toi
nzete moto ekweyi na mopepe
l'arbre est tombé a cause du vent
Yanola motuna oyo. Yanola na lingala.
Réponds à cette question. Réponds en lingala.
okokaki koya ( na ) makolo
tu pouvais venir a pied
pesa ngai bakombo na bango
donne moi leurs noms
naza na nzala. Nazoyoka nzala. Naza na posa ya komela. Naza na posa ya mayi.
J'ai faim. Je sens la faim. J'ai soif (envie de boire). J'ai soif (envie de liquide).
mokolo na mokolo
jour après jour (chaque jour)
Ethan na Gaby bakei mobembo.
Ethan et Gaby sont partis en voyage.
Ntaba na bino elekaki awa.
Vos chèvres sont passées (par) ici.
Obangisi ye po na nini ?
Pourquoi tu lui as fait peur ?
Mama azali kolela po na nini ? Ntina nini ?
Maman pleure pourquoi ? Pour quelle raison ?
Tokei kotambola na zando.
Nous allons nous promener vers le marché / au marché.
Tata azali na libanda. Benga ye.
Papa est dehors. Appelle-le.
Kanga monoko ! kanga mbanga na yo !
Ferme la bouche. ferme ta geule ! (impoli)
tuku mibale na motoba
deux dizaines et six : vingt-six (26)
kotanga na lingala.
compter en lingala.
Kombo na yo nani ? - Kombo na ngai Niclette.
C'est quoi ton nom ? Mon nom est Niclette.
mopanzi na mwasi, mopanzi na mobali.
côté gauche, côté droite
nasombi biloko ya kolia na wenze.
J'ai acheté des choses à manger au marché.
amati bisi po na kokende na zando.
Il a pris le bus pour aller au marché.
... po na kozonga. ... po azonga. ... po azali kozonga.
... pour rentrer. ... pour qu'il rentre. ... parce qu'il est en train de rentrer.
kokende na kozonga
aller-retour
nzungu ya madesu ezali na moto
La casserole des haricots est sur le feu.
oza na mbongo ? te, naza nango te.
as-tu des sous ? non, je n'en ai pas.
nakeyi nango na ndaku.
Je vais avec ça à la maison.
Otikaki lipa na yo awa, namelaki sucré nango
Tu as laissé ton pain ici, j'ai bu un sucré avec ça.
mama nioso ( mama na mama ) amema mwana na ye.
que chaque maman (maman après maman) porte son enfant.
bamama nioso bamema bana na bango.
que toutes les mamans portent leurs enfants.
nioso epoli na mvula.
tout est trempé par la pluie
mwana na mwana, bendana !
que chaque enfant se casse (parte, se tire)
na bosengi ya bato mingi,...
à la demande de beaucoup de gens,...
Bobóngolani na kemi
réaction chimique
akei nanu na zando, (na) sima akokende mosala.
Il part déjà au marché, après il partira au travail
akei liboso na zando, (na) sima akokende mosala.
Il part au marché premièrement, après il partira au travail
loto na moto. elombó
pellicule du cuir chevelu
biso toza koyoka malili na elanga na biso ya lokuta.
Nous, nous avons froid avec notre fausse saison sêche.
nakei kolala! Lobi okosala nini na pokwa ?
Je vais dormir ! Demain tu vas faire quoi le soir ?
lakisa ngai nzela po na kokende na Kintambo.
Montre moi le chemin pour aller à Kintambo.
nalingi kosolola na yo.
Je veux discuter avec toi.
moto ya liboma aliaka na fulu
l'homme fou mange de la poubelle
moko na zomi
la dîme (comme dans la bible)
elongo totangi na mongongo makasi.
Ensemble nous lisons à haute voix.
eyenga eleki nayaki na liyangani ya mibale
le dimanche passé je suis venu au deuxième culte
ye alingaki kobala mwasi moko na kombo ya Racele.
Lui, il voulait marier une certaine Rachel
nazoya (nazali koya)... naza na nzela... nakomi
je suis en train de venir... je suis en route... je suis arrivé
bato balakisaki ngai bolingo na mokili © Maman Micheline Shabani, La réponse
Les gens m'ont montré l'amour du monde
Pierre alobi na ye : Te, okosokola ngai makolo ata mbala moko te !© bible, jean 13:8
Pierre lui dit: Non, jamais (même pas une fois) tu ne me laveras les pieds !
olingi kobima na ngai ?
Veux-tu sorir avec moi ?
loba sima na ngai : ...
dis après moi : ...
oza na motema malamu
Tu as un bon coeur (Tu es gentil)
nabundi butu na moyi.
je me suis battu nuit et jour (fr: jour et nuit)
Bazali lokola mai na moto.
Ils sont comme de l'eau et du feu.
komeka mozindo na mosapi te.
On ne mesure pas la profondeur avec le doigt.
Libala: na liboso nde sukali, na kati ngaingai, na suka bololo.
Le mariage: au début c'est doux, au milieu c'est acide, à la fin c'est amer.
Mayele ya moto ebandaka na bomwana
L'intelligence d'une personne commence à l'enfance.
Zoba liboso, mayele na sima.Proverbe/expression (ne pas traduire litteralement)
idiot avant, sage après
Tambola na mokili, bongo omona makambo. Proverbe/expression (ne pas traduire litteralement)
Fais le tour du monde et comme ça tu vois les problèmes.
Oyo akotambola na moyibi, akokoma mpe moyibi. Proverbe/expression (ne pas traduire litteralement)
Celui qui marchera avec un voleur deviendra aussi un voleur.
ezali esengo na ngai po na komona moko na moko na bino na liyangani oyo na sima ya nzanga.
C'est pour moi une joie de revoir chacun de vous dans ce culte de l'après midi.
ozali na mibu boni ? Ozali na mbula boni? Obotamaki mobu nini?
Tu as quel age (combien d'années) ?
Osuka to ozali na kelasi nini ? - Nasilisa kelasi ya ebandeli te.
Tu as terminé ou tu es dans quel niveau d'étude ? - Je n'ai pas fini l'école primaire.
Bato bazali motuya boni na libota na yo ?
Combien de personnes y a-t-il dans ta famille ?
kati ya tata na mama na yo, nani asalaka ?
Entre ton papa et ta maman, qui travaille ?
motuya boni ya badollar bafutaka yo ? - na se ya 500 ? kati ya 500 na 1000 ? 1000 tii likolo ?
combien (quel nombre) en dollars on te paie ? en dessous de 500 ? entre 500 et 1000 ? 1000 et plus ?
manguele mpe kisi ezali te po na kobatela moto azua VIH to bokono ya SIDA te.
Il n'y a pas de vaccin, ni de médicament pour protéger quelqu'un d'attraper le VIH ou la maladie du SIDA.
Soki nzoto to poso ya moto ekutani na ya moto mosusu, tina ya kobanga ezali te.
Si le corps ou la peau d'une personne se touche avec celle d'une autre personne, il n'y a pas de raison d'avoir peur.
abandeli motuna na ye
Il répète sa question
na likolo pela moko awa na nse moko te akokani na yo na nguya na kembo yo 'za nzambe
en haut comme ici en bas il n'y en a pas un qui ressemble à toi en puissance et gloire, tu es Dieu.
mama na bino, kombo na ye nani ?
Votre maman, c'est quoi son nom ?
nzete ya mbila epesaka nsamba, mafuta mbila na mpose.
Le palmier fournit le vin de palme, l'huile de palme et le mpose.
mbwa moto alie tomson na yo.
C'est le chien qui a mangé ton tomson.
nazongi na ndaku.
Je retrourne à la maison
biloko na ndenge na ndenge
des choses de toutes sortes
oza na miso lokola moto ameli lotoko.
Tu as les yeux comme quelqu'un qui a bu du lotoko.
nalingi kolya soso na loso
Je veux manger du poulet avec du riz.
ntango wana, tolyaka kaka madesu na mayi
à cette époque-là, nous mangions seulement des haricots avec de l'eau.
tala, oyo ezali ndenge na biso
regarde, ceci est notre méthode
na ntongo nalyaka mapa na maki
le matin, je mange du pain et des oeufs.
Tokendeki kozwa bitekuteku na kati ya zamba.
Nous etions allés cueillir du bitekuteku à l'intérieur de la forêt.
Bolingo na biso mibale ekosila te.
L'amour entre nous deux ne terminera pas.
Azali kolala nanu na ekeko.
Elle dort toujours avec une poupée
Fumbwa elambami na mafuta ya nguba.
Fumbwa est préparé avec de l'huile d'arachide
Biloko na yo ezali kilo mingi.
Tes bagages pèsent beaucoup.
Nakei na wenze koluka maputa kitoko.
Je vais au marché, chercher un beau pagne.
Pesa loboko na bango nyonso.
Donne la main à eux tous.
Natambolaki longwa na motuka tii na ndako.
Je marchais (venant) de la voiture vers la maison.
Pesa losako na baninga na yo.
Salue tes amis.
Mabanzo na yo ezali malamu te.
Tes pensées ne sont pas bien.
Akufaki mpo na koningana ya mabele.
Il est mort à cause d'un tremblement de terre.
Tuta pilipili, tya mungwa na matungulu.
écrase le piment, met du sel et des oignons.
Na kati ezalaki molili.
à l'intérieur il faisait noir
Apesaki ngai mpasi na motema.
Elle m'a donné mal au coeur.
Ozali na mpongi ? - Nanu te.
As-tu du sommeil ? - Pas encore.
Ndako na ye ezali musika mingi.
Sa maison est très loin.
Bilamba na ngai nanu ekauki te.
Mes vêtements ne sont pas encore séchés.
Mbula na ngai ezali zomi na mwambe.
Mon âge est 18.
Mosala na zolo ezali koyoka solo na kopema.
Le travail du nez est de sentir les odeurs et de respirer.
loposo na ye ezali mpetompeto lokola ngolo.
Sa peau est nette comme un poisson-chat.
Akomi koteka nguba na zando.
Elle a commencé à vendre des arachides au marché.
Azali na nkanda mpo na ngai.
Il est faché sur moi. (il a de la colère à cause de moi)
Kitisa maboko na nse.
Fais descendre les bras
Nayoki nsolo malamu na nzoto na ye.
Je sentais une bonne odeur à son corps.
Nakoki komona eloko te mpo na molili.
Je ne pouvais rien voir parce qu'il faisait noir.
Akimaki lisusu, nakanisi azali na ntina.
Il a encore fui, je pense qu'il a une raison.
Nalingi kosiba na nzele na mokonzi.
attention - contenu sensible
Maboko na yo ezali petepete, nayebaki te.
Tes mains sont très douces, je ne savais pas.
eloko moko te eleki nguya na Nzambe
Rien ne dépasse le pouvoir de Dieu (rien n'est impossible à Dieu)
pesa mbote na libota na yo
Salue ta famille
Napesi Nzambe matondi mpo na yo
Je remercie Dieu pour toi.
na ntongo penza. eleko ya mokolo
(très) tôt le matin. pendant la journée.
ozalaki wapi lobi na butu ?
Tu étais où hier soir (nuit) ?
na ntongo oyo mama akeyi na zando asomba mapa
Ce matin mama est parti au marché acheter du pain.
azali na zemi ? basanza boni ?
elle est enceinte ? Combien de mois ?
tofandi na ndako moko.
Nous habitons dans la même maison.
koma kombo na yo
écris ton nom
Libumu na yo ezali ya kokangama ?
Est-ce que tu es constipé ? (tes intestins, sont ils obstrués ?)
omelaka makaya boni na mokolo ?
Tu fumes combien de cigarettes par jour ?
Ata soki natamboli na lobwaku ya molili ya liwa, nakobanga mabe moko te. © bible, banzembo 23:4
Même si je marche dans la vallée de l'ombre de la mort, je ne craindrai aucun mal.
kembo na yawe.
Gloire à Dieu
lopango na bango ezalaka na Masina
Leur parcelle est à Masina
nzete ya mbuma, makasa na yango ekweyi
L'arbre fruitier, ses feuilles sont tombées.
nakobuka minu na ye
Je vais casser ses dents
Mama na Jean atekaka na wenze.
La maman de Jean vend au marché.
Tata na Ida, kombo na ye Théo.
Le père d'Ida, son nom est Théo.
Yaya na Joze azongi na ndaku.
La grande soeur de Joze est rentrée à la maison.
lopango ya baCarla ezalaka na Lemba.
La parcelle des "Carla" est à Lemba.
Mokolo moko, nguma akendeki bokila na zamba. Amonaki nyama moko ya monene na amelaki ye mobimba.
Un jour le python était allé à la chasse dans la forêt. Il avait vu un grand gibier et l'a avalé entièrement.
elengi na mbeto: Muasi ya monene na muasi ya moke, nani azali sukali ? © kitokolile
plaisir au lit: Une grosse fille et une fille mince, qui est bonne ?
Nayebi ete akotelema moto ya suka na bomoyi na ngai. Akotelema akokota likambo na ngai. Yaweh telema, kota makambo na ngai. Akotelema akokata ma condamnation. © Cèdre Katambayi
Je sais qu'il se lèvera le dernier dans ma vie. Il va entrer dans mon affaire. Dieu lève-toi, entre dans mes affaires. Il va se lever pour couper ma condamnation.
ndenge ya komibatela : na capote. Nzela ya malamu koleka mpo na komibatela ezali kosalela capote
la manière de se protéger : avec le préservatif. Le meilleur moyen pour se protéger est d'utiliser un préservatif.
Wany aleki basi nyoso na kitoko.
Wany est la plus belle fille. (Wany dépasse toutes les filles en beauté)
naleki yo na mwindu. yo oleki ye kuna na molayi
Je suis plus noir que toi. Tu es plus grand que lui là-bas.
kombo na yesu eleki kisi
Le nom de Jésus est mieux qu'un médicament
Ozosolola na nani ?
Tu es en train de discuter avec qui ?
tshombo na yo ebongi te ? okosomba ya sika ?
Ton GSM ne n'est pas réparé ? Tu vas acheter un nouveau ?
Nzambe apambola bino mingi. Kimia ezala na bino. Nzambe abatela bino.
Que Dieu vous bénisse en abondance. Que la paix soit avec vous. Que Dieu vous garde.
osololi na ye mikolo oyo ?
as-tu parlé avec lui ces jours-ci ?
naza na posa na yo
J'ai envie de toi.
biso na biso
entre nous
bwaka mayi na wc. zala motu ya solo.
Jette de l'eau dans la toilette. Sois un vrai homme.
mpepo ekweyi na wenze ya Simba Zigida. Epanzi wenze. Bato nyoso bakufi.
Un avion est tombé sur le marché Simba Zigida. Il a détruit le marché. Tout le monde est mort.
bitumba na mabonza
La bataille des dîmes
olingi nini epayi na ngai ?
Tu veux quoi de moi ?
moyibi ya cable ya courant, asambwe na Lemba.
Un voleur de cable d'électricité s'est tapé la honte à Lemba
na bumbu maki ezotekama ya ndambu ndambu
à Bumbu les oeufs sont vendus en petits morceaux
bacable ya courant eyibami na lingwala
des cables d'électricité ont été volés à Lingwala
bacables ya courant ezotokatoka awa na sima ya mvula
les cables d'électricité bouillent ici après une pluie
tata na ye akufaki liwa ya mbalakaka.
son père était décédé d'une mort brusque
Mokonzi, soki ozalaki awa, mbele ndeko na ngai akufaki . © Yoane 11:21
Seigneur, si tu aurais été ici, alors mon frère ne serait pas mort.
Soki miso na yo ezali malamu, okomona polele penza
Si tes yeux sont bien, tu verras vraiment clair.
ozozela nini ? Eza tur na yo !
Tu attends quoi ? C'est ton tour !
eloko nalakisa te. Nalingi yo. Nabombi yango na kati ya motema na ngai.
Il y a une chose que je ne montre pas. Je t'aime. J'ai caché ça dans mon coeur.
ngai naza na biro ya Gecamines. Nakozonga kala mingi te
Moi je suis au bureau de Gecamines. Je vais rentrer dans pas longtemps.
soki okobima sikoyo te, er moko nakoleka na palais.
Si tu ne vas pas sortir maintenant, je vais passer à la maison dans une heure.
ngai na yo pantalon - mukaba Proverbe/expression (ne pas traduire litteralement)
moi et toi sommes pantalon et ceinture (je ne peux pas fonctionner sans toi)
bima na ndako na ngai !
Sors de ma maison !
mituna na yo epiaka nga kanda
tes questions me donnent la colère
benga ngai. Ozokima ngai na phone.
Appelle-moi. Tu es en train de me fuir au téléphone.
Koko na yo, niama. Tala mutu lokola tintin.
Ta grand-mère, bête. Regarde la tête comme Tintin. (insultes)
Po na nini mibali ya lelo balingi lisusu te babotine ?
Pourquoi les hommes d'aujourd'hui ne veulent plus les préservatifs ?
Oza kitoko makasi ndeke na ngai ya bolingo
Tu es très belle, mon oiseau d'amour
bamemi yo na misalisi ya mabangu na lopitalo ya pene na yo
ils t'ont emmené aux soins d'urgences à l'hôpital proche de toi.
lopango na bango ekabwání na biténi mibale.
Leur parcelle est divisée en deux parties.
lala malamu. - yo pe, motema na ngai, noki tomonana. nalela yo makasi.
Dors bien. - Toi aussi, mon coeur, que vite on se voie. Je t'aime fort. (en lingala : "je t'ai beaucoup aimé" - passé)
yo ozali mwinda na bomoyi na ngai.
Toi tu es la lumière de ma vie.
Ngonga nini okokende na musala. ngonga ya zomi na mwambe.
Quelle heure tu vas partir au boulot ? 18 heures.
soki nalongoli bilamba okozua vertige na okokweya
Si j'enlève les vêtements, tu vas attraper le vertige et tu vas tomber.
ozosakana na ngai to nini ?
Tu es en train de jouer avec moi ou quoi ?
biloko na ngai ? tii lelo !?
Mes affaires ? Jusqu'aujourd'hui !?
ah Nzambe ! pona nini masta na ngai aza zoba lokola makaku ?
ah Dieu ! pourquoi mon ami est idiot comme un singe ?
tufi na yo, niama !
c'est ta merde, bête ! Je t'emmerde, bête ! (insulte)
basi bazali kosolola na libanda.
Les filles sont en train de discuter dehors.
mbote na bino. mbote na yo.
Salut à vous. Salut à toi.
Babandi koniata ngai na mosapi ya suka ! mama eh !
Ils commencent à me marcher sur le petit orteil ! oh mama !
asengi ngai nakitisa makolo na kiti.
Il me demande que je descends les pieds de la chaise.
yaka tosibana, naza na botine
attention - contenu sensible
baboti na yo bayaki kobwaka ngunda na poto. yango wana sikoyo oza awa na biso.
Tes parents sont venus demander asile en europe. La raison pour laquelle maintenant tu es ici avec nous.
Lofundu ya nzinzi, esukaka se na kombo
l'orgueil de la mouche se termine seulement avec le balai
obungi. ozalaki wapi ? - Awa, na ndaku. Nalalaki pe natalaki télé.
Tu as disparu. Tu étais ou ? - Ici, à la maison. Je dormais et je regardais la télé.
Mobali na ye alingaka kolembola libolo.
attention - contenu sensible
ndaku oyo eleki ndaku kuna na kitoko
Cette maison-ci est plus belle que celle-là.
na liboso aza nani ?
devant, c'est qui ?
nakamati tshombo na ye
J'ai pris son GSM.
Djo ayebaki ete kosopa zemi ezali lisumu monene, kasi makango na ye azwaki zemi, mpe Djo azalaki na likoki te ya kobala mpe kobokola mwana.
Djo savait qu'avorter est un grand pêcher, mais sa fiancée était tombée enceinte et Djo n'avait pas le moyen de se marier et d'élever un enfant.
Na motema nayebaki ete ezali mabe, kasi namonaki ndenge mosusu ya kosala te.
Dans le coeur je savais que c'était mauvais, mais je ne voyais pas d'autre façon d'agir.
bomoyi ebandaka ntango liki ya mama ekutani na momboto ya tata.
la vie commence le moment où l'oeuf de la maman se rencontre avec le sperm du papa.
osopeli ngai supu na bilamba
Tu m'as versé de la soupe sur les habits.
sopa mayi na sima
verse de l'eau sur le ciment
kobika na liwa
échapper à la mort
Yo nde tembe na yo ekobomisa yo
Toi vraiment ton scepticisme va te tuer
nalingi ye lisusu te. Nabimi na ye kaka boye.
Je ne l'aime plus. Je suis sorti avec elle seulement comme ça.
motema na nga ezoki
Mon coeur est blessé
mokolo mosusu nakobina na yo
Un autre jour je vais danser avec toi
ozosala nini ? - Eloko te, naza na mbetu na ngai
Tu fais quoi ? - Rien, je suis dans mon lit.
nabotamá na kin
Je suis né à Kin.
Bazali kobatela mino malamu te, mosusu esila ngala mpe mosusu balambi yango na ndenge elongobani te.
On ne conserve pas bien les médicaments, d'autres sont expirés et d'autres sont préparés des façons non conformes.
na poto tango ya malili ebengami hiver
en Europe le temps du froid est appelé hiver
Na mboka swisi, kotambola na engunduka ezali kosalema mingi
Dans le pays Suisse, se promener en train se fait beaucoup (souvent).
po na kozwa bis okoki kosomba tiké po na mokolo moko, sanza moko to mbula mobimba.
Pour prendre le bus, tu peux acheter un billet pour un jour, un mois ou toute une année.
engunduka akoki komema motuka na yo tii na bisika ya bangomba ya milayi milayi ebengami Alpe.
Le train peut emmener ta voiture vers un endroit avec des très grandes montagnes appelé les Alpes.
namoni texto na yo kala te
J'ai vu ton message il n'y a pas longtemps
tozalaki awa epai na nga na Valentine na Rachel. Bakomaki lelo na nzanga.
Nous étions ici chez moi avec Valentine et Rachel. Elles étaient arrivées aujourd'hui à midi.
tokutana ndenge nini naza na hotel Ibis
On se trouve comment ? Je suis à l'hotel Ibis.
yo na Mady bolingo
Toi et Mady c'est l'amour
Tala papa na ye, alangwi masanga, atamboli abilika
Regarde son père, il s'est soulé de bièrre, il ne marche pas droit (en zigzag)
Akumisama, asanjolama, anetolama, libela na libela.
Qu'Il soit loué, qu'Il soit glorifié, qu'Il soit magnifié, pour les siècles des siècles.
nakobondela pona yo mpe libota na yo
Je vais prier pour toi et aussi pour ta famille
mutu na nga !
mon pote ! ;)
alokotaka na nse atomboli likolo
Il ramasse par terre, Il soulève.
Ndenge nini tokoki komikebisa na ngenge ya SIDA ?
Comment pouvons-nous nous protéger contre le virus du SIDA ?
yo, matisa ngai na mapeka
toi, fais-moi monter sur les épaules
Yezu abatisami na mayi mpe na molimo
Yezu s'est fait baptiser de l'eau et de l'Esprit.
kosakana te na ngai to nakobeta yo
Ne blaguez pas avec moi ou je vais te taper.
bakangi pasta na mbetu na moyembi ya mokili
on a attrappé le pasteur dans le lit avec un chanteur du monde
Nazalaki kuna na Bon Marché na bar Cheetah. Las Vegas ekosa :)
J'étais là-bas au Bon Marché au bar Cheetah. Las Vegas fait semblant :)
nafandaka na kati ya wenze
J'habite à l'intérieur du marché
nani akoti na ezibeli ya niaou ?
Qui entre par la porte du chat ?
leta aboyi mapapa ekota na kati ya centre ville
l'état refuse que les babouches entrent dans le centre ville
Asimbi mokili na maboko na ye
Il tient le monde entre ses mains
tshombo oyo na mesa... ya yo ?
Le GSM ici sur la table... c'est le tien ?
wapi Augustin ? - Ye ? Aza na kwilu !
Où est Augustin ? - Lui ? Il est à Kwilu !
Bambanda na nga nyoso bafandeli yo po na mbongo na yo
toutes mes rivales restent avec toi pour ton argent
Peter azalaki kosala na kompani ya kemi.
Peter travaillait dans une compagnie de chimie.
Moto oyo akumbaka maki, aswanaka te na abundaka te.
Celui qui transporte les oeufs, ne se dispute pas et ne se bat pas.
makango ya mama kombo na ye papa
l'amant de maman, son nom est papa
tshombo na ngai eza na nkokoso
mon gsm a un problème
yo sapologue oza na abakosi versace, kasi miliki ezangi na ndaku
Toi, le "sapologue", tu as un abacost Versace, mais le lait ça manque à la maison
makayabu na fumbwa ! ezangi kaka loso kasi naza na nzala !
makayabu et fumbwa ! Il manque seulement le riz, mais j'ai faim !
pondu na yo ezangi mungwa. pasi ya solo.
ton pondu manque du sel. vraiment dommage.
nalangwi na lolango po na yo
je suis ivre d'amour pour toi
koko ya Bobette avandaka na Bandal kala
Le grand-père de Bobette habitait à Bandal à lépoque
ezali te po tomelaka na nganda moko, nde tokomi baninga
ce n'est pas parce que nous avons l'habitude de boire dans le même café, que nous sommes devenu amis
papa, zwa bisaka na yo, kende malembe
Monsieur, prends tes affaires, pars calmement
kanga bisaka, zonga epayi na yo !
ferme les valises, retourne chez toi !
lokota bisaka na yo
Ramasse tes affaires !
na loboko ya mobali / na loboko ya mwasi
à droite / à gauche
naloti yo na kati ya ndoto
J'ai rêvé de toi (J'ai pensé à toi dans un rêve)
mbote, molingami na kati ya nkolo
salut, bien-aimé dans le Seigneur
Bakuluna basundoli ye na balabala
Les bandits l'ont abandonné dans la rue.
basi ya minene balongoli bilamba na wenze ya bandal
des grosses filles enlèvent les vêtements au marché de Bandal
ozali po na nga eyano na mikakatano, nzela ya solo ya kotambola, yesu na nga, kumama
Tu es pour moi la réponse aux problèmes, le vrai chemin à marcher, mon Jésus, sois honoré
bakangi moyibi ayibi tshombo na ngaliema
on a attrapé le voleur qui a volé un gsm à Ngaliema
madesu na suki, eza madesu ya kopola
des haricots avec des cheveux, c'est des haricots pouris (allusion sur les calvities chez les blancs)
nalangwe yo, nalangwe lolango na yo
je suis ivre de toi, je suis ivre de ton amour (chanson)
bana bavandaki na mabele mpo na bakiti ezalaki te. source: Espérance-François Ngayibata Bulayumi, Mosuni
Les enfants étaient assis par terre parce qu'il n'y avaient pas de chaises.
bangotobobo bakima ntshik po nua eleki na bongo
Les idiots ont fui l'école parce qu'il y a trop de chanvre dans le cerveau
pesa ngai emekele ya bolayi nameka bolayi ya lopango na ngai
donne moi un outil pour mesurer les longeurs que je mesure les dimensions de ma parcelle
totalaki lisano ya motopi na etando eke
nous regardions le match de foot à la télévision
bolingo ezali kati na biso soki tozali na bomoko
Il y a l'amour entre nous si nos sommes en unité
nakoki kobanga te zambi nazali somi na RDC.
Je ne peux pas avoir peur parce que je suis lègal en RDC.
ebale ya kongo ezali monene mpe na mbisi ebele
Le fleuve Congo est grand et aussi avec beaucoup de poissons.
noko na ngai asali mobembo na belejika
Mon oncle a fait un voyage en Belgique.
mbinzo ezali malamu mpo na koliya.
La chenille est bon pour manger.
bayebaka moninga malamu na tango ya pasi.
On connait le bon ami dans les mauvais moments.
bakendaka bokila na motu ya makelele te
On ne va pas à la chasse avec une personne qui fait du bruit.
batongaka mboka na maloba te
On ne construit pas une ville avec des paroles
nakei na kinkole koliya maboke ya mbisi ya mayi
Je vais à Kinkole manger des papillottes de poisson frais.
nawuti kotala mama bokilo na lopitalo
Je viens de voir belle-mère à l'hôpital
naza na posa ya komona yo lelo
J'ai envie de te voir aujourd'hui
moninga na nga aza na bokono
Mon ami est malade
naza na makambo ebele ya kosala lelo
J'ai beaucoup de choses à faire aujourd'hui.
nazokende mobembo pona kotala libota na nga
Je pars en voyage pour aller voir ma famille.
naza na mbongo te
Je n'ai pas d'argent.
bobange ya mobali ebandaka na misu
La veillesse de l'homme commence dans les yeux.
bobange ya mwasi ebandaka na matoyi © Adolphe
La vieillesse de la femme commence dans les oreilles
kokola ya mwana ebandaka na mino © Adolphe
La croissance de l'enfant commence aux dents
leki na nga ya mobali alingaka kobeta ndembo
Mon petit frère aime jouer au foot
naza na kanda na yo
Je suis fâché sur toi.
naza na bana misato: mwasi moko na mibali mibale
J'ai trois enfants: une fille et deux garçons
obebisi bolingo na biso
Tu as gâché notre amour
naza na likambo na yo te
Je n'ai pas de problème avec toi
boyokani eza na ndako oyo te
Il n'y a pas d'entente dans cette maison
ngomba na ngomba ekutanaka te kasi batu na batu bakutanaka Proverbe/expression (ne pas traduire litteralement)
Les montagnes ne se croisent pas, mes les humains se croisent
nioso efutamaka awa na se Proverbe/expression (ne pas traduire litteralement)
Tout se paie ici-bas
mokili toyaki etondi na mabe
Le monde dans lequel nous vivons (/sommes arrivés) est rempli de mal
naza na niongo na yo
J'ai une dette envers toi
nalingi ozala mama ya bana na nga
Je veux que tu sois la mère de mes enfants
nakutani na mwasi ya bomoyi na nga
J'ai rencontré la femme de ma vie
tokoki kozala na kimia te na ndako oyo
On ne peut pas être en paix dans cette maison
koyeba kofanda na batu ezalaka malamu
Savoir vivre avec les gens c'est bien
ngai mpe nalingi nabima na pokwa
moi aussi je veux sortir ce soir
yaka po tokende kotala yaya na yo ya mwasi
viens pour qu'on aille voir ta grande soeur
wana eza biloko ya papa na bino.
ça là c'est la nourriture de votre père.
wana mwana na ngai ya mwasi
Là c'est ma fille.
eloko basalela naza na posa na yango te
le truc qu'on a utilisé, je n'en ai pas besoin
tokosenga epayi ya Nzambe abatela biso ti na suka ya sanza.
Nous allons demander à Dieu qu'Il nous protège jusqu'à la fin du mois.
awa tosalaka kaka na baboti na biso
Ici nous some qu'avec nos parents
kobeta mwasi na yo boye te. ezali mabe
Ne frappe pas ta femme comme ça. C'est mauvais
komela masanga ya sukali mingi te. eza malamu te po na mino.
Ne bois pas beaucoup de boissons sucrées. Ce n'est pas bien pour les dents.
komela mayi na ngai te
Ne bois pas mon eau
nakeyi mobembo na mobali na ngai.
j'ai voyagé avec mon mari.
mobali na yo azali mobulu. aza kotia basi nioso litoyi
Ton mari n'est pas sérieux. Il drague toutes les filles.
kokota na ndako sikoyo te. nazobongisa.
N'entre pas dans la maison maintenant. Je suis en train d'arranger.
kokota epayi na biso boye te
N'entre pas chez nous comme ça.
babongisi banzela oyo. tokoki koleka na mutuka.
Ils ont arrangé ces routes. On peut passer en voiture.
koyoka batu te, yoka nde mobali na yo
N'écoute pas les gens, écoute plutot ton mari.
koyoka ye te. yoka ngai mama na yo.
Ne l'écoute pas. écoute-moi ta mère.
kolia biloko ya tata na yo te. lia biloko mosusu
Ne mange pas la nourriture de ton père. Mange autre chose.
hum... solo kitoko na makusa. mama azolamba nini ?
mmh... ça sent bon dans la cuisine. Qu'est-ce que maman est en train de préparer ?
atie ngai pili-pili na liso. ezosala pasi.
Elle m'a mis du piment dans l'oeil. ça fait mal.
nazokende epayi ya munganga atala liso na ngai. nazomona malamu te.
Je suis en train d'aller cher le docteur pour qu'il regarde mon oeil. Je ne vois pas bien.
Kongo ezali mboka monene na afrika mobimba.
Le Congo est le plus grand pays de tout l'afrique.
nazokende na mboka ya mopaya pona kosilisa kelasi na ngai
Je pars à l'étranger pour finir mes études.
boni bana na yo ? bazali malamu ?
Comment vont tes enfants ? Est-ce qu'ils vont bien ?
naza na esengo makasi pamba te nakobima na baninga na ngai na pokwa ya lelo
Je suis dans la grande joie car je vais sortir avec mes copines ce soir.
kobima nanu te. naza nanu na posa na yo.
Ne sors pas encore. J'ai encore besoin de toi.
tozali lisusu na mayi te, mwinda te. sikoyo tokosala ndenge nini
On n'a plus d'eau, pas de lumière. Maintenant comment on va faire ?
nasepeli makasi na elamba oyo okabeli ngai
J'ai beaucoup apprécié cet habit que tu m'as offert.
kende kosomba mapa pona tata na yo
Va acheter du pain pour ton père
lolenge boni nakoki koloba na mobali oyo pona atika nga kimia
Comment je peux parler à cet homme pour qu'il me laisse tranquil ?
tata na yo azoya lelo kotala yo
Ton père vient te voir aujourd'hui.
tata naza na posa ya mbongo po nasomba bilamba
Papa, j'ai besoin d'argent pour acheter des vêtements.
koleka liboso na ngai te, ezopesa ngai kanda
Ne passe pas devant moi, ça m'énerve
koya lelo te. naza na makambu ebele ya kosala
Ne viens pas aujourd'hui. J'ai beaucoup de choses à faire.
koya na moninga na yo wana te. nalingaka ye te.
Ne viens pas avec ton ami là. Je ne l'aime pas.
kokanga ngai na ndako te. nazobanga.
Ne m'enferme pas à la maison. J'ai peur.
kokoma na ndako te. leka mbala moko epayi ya tata na yo.
N'arrive pas à la maison. Passe une fois chez ton père.
oyo eza na kati na ngai boyebi te
Ce qu'il y a au-dedans de moi, vous ne le saviez pas.
biso na bino, tozali bana ya tata moko na mama moko
nous et vous, nous sommes des enfants du même père et de la même mère.
kokata singa na ngai te
Ne coupe pas mon fil
nzoto na ngai tempelo ya Nzambe, esika Molimo Mosantu akofanda
Mon corps est le temple de Dieu, l'endroit où le Saint Esprit va habiter.
nani alie biloko na ngai oyo natikaki ?
Qui a mangé ma nourriture que j'avais laissé ?
koloba na ngai boye te nazali mukolo na yo
Ne me parle pas comme ça. Je suis plus agé que toi.
mwasi kitoko, bayebaka ye na bizaleli
On reconnait une belle femme par son comportement.
tofandi na se ya nzete. tozozua mopepe
On est assis sous l'arbre. On se détend.
monoko na yo nde ekoboma yo mokolo mosusu
C'est ta bouche qui va te tuer un de ces jours.
likambo nini mwasi na ngai ? butu mobimba olali te.
Quel est le problème, ma femme ? Toute la nuit tu n'as pas dormi.
naza na mbongo ya kopesa yo te
Je n'ai pas d'argent à te donner
mbongo oyo natikalaki na yango napesi yango yaya na yo
j'ai donné l'argent qui me restait à ta soeur.
oza na nkombo moko kitoko makasi
Tu as un très joli nom.
nkombo na yo ya mboka ezali nini ?
Quel est ton nom de famille ?
mama ya moninga na ngai moko akufi
La maman d'une de mes amies est morte.
otie biloko na ngai wapi. nazomona yango te.
Tu as mis tes affaires où ? Je ne les vois pas.
tozali koya epayi na bino sikoyo
On arrive bientôt chez vous.
oyo eza ndako na bino, eza ya biso te
ça c'est votre maison, ce n'est pas la notre.
baninga na ngai nioso bazali na motuka. etikali kaka ngai
Tous mes amis ont une voiture. Il reste que moi.
moyibi moko ayibi ngai elamba na ngai.
Il y a un voleur qui m'a volé mon habit.
osombeli mwasi na yo tshombo ya sika
Tu as acheté un nouveau téléphone pour ta copine.
tshombo na ngai ebebi lisusu
Mon téléphone est encore cassé.
soki loboko eyebaka pasi oyo lutu emonaka na tango ya kobalusa biloko
Si la main savait comment la cuillère souffre au moment de tourner la nourriture...
loboko na yo kitoko penza. ebongi kaka osala manzaka.
Ta main est vraiment jolie. Il faut juste que tu fasses tes ongles.
kotika ngai te, Yawe, nazali mwana na yo
Ne me laisse pas, Seigneur, je suis ton enfant.
ebongi opakola mafuta na loposo na yo.
Tu dois mettre de l'huile sur ta peau.
nalingaka kolia lipa na tongo te
Je n'aime pas manger du pain le matin.
mama na biso atekaka lipa na balabala na biso
Ma mère vend du pain dans notre rue.
kozanga botosi na mikolo ezali malamu te
Manquer du respect envers ses ainés n'est pas bien.
banda oza na zemi oza kolala mingi
Depuis que tu es enceinte tu dors beaucoup.
kolala awa te. zonga epayi na yo.
Ne dors pas ici. Rentre chez toi.
ebongi okeba. na zamba oyo baniama bazalaka ebele.
Il faut que tu fasses attention. Dans cette forêt il y a beaucoup d'animaux.
nazokende na zamba pona kokanga baniama
Je pars dans la forêt pour chasser des animaux.
keba na esika wana okoki kokweya
attention! à cet endroit tu peux tomber.
mwana na ngai, nabatelaka ye lokola liki.
Mon enfant, je le garde comme un oeuf.
etumba na ngai ezali ke bana na ngai balonga na bomoyi
Mon combat est que mes enfants réussissent dans la vie.
ngai pe nalingi koya na bino
Moi aussi je veux venir avec vous.
tata na ngai pe asombi motuka
Mon père aussi a acheté une voiture.
ezala mbala na yo ya suka olobela ngai boye
Que ce soit ta dernière fois que tu me parles ainsi.
tofandi na biso libanda. tozobeta masolo.
Nous sommes assis entre nous dehors. On est en train de causer.
ebongi osokola motuka na yo libanda
Il faut que tu laves ta voiture dehors.
pona nini mwana na yo azalaka lokuta boye
Pourquoi ton enfant est un menteur comme ça ?
komema kiti na yo awa te
N'emmène pas ta chaise ici.
batu balinga nde kosuana na ndako oyo
Les gens aiment vraiment se disputer dans cette maison.
nakoki koya kofanda na ndako na yo ?
Est-ce que je peux venir habiter dans ta maison ?
tozali na molili awa penza
On est vraiment dans le noir ici.
aza nanu mwana muke. azomela likaya na mbula na ye.
Il est encore un petit enfant. Il fume la sigarette à son age.
natindi leki na ngai ya mobali na zando
J'ai envoyé mon petit frère au marché.
leki na yo oyo ya mwasi alingaka musala te.
Ta petite soeur là n'aim pas le travail.
okoya epayi na ngai mokolo nini ?
Tu viens chez moi quel jour ?
epayi na bino nde makelele ezalaka makasi.
Il y a beaucoup de bruit chez vous.
ebongi omela bankisi na yo pona obika.
Il faut que tu prennes tes médicaments pour guérir.
pona nini ozali kosala ndeko na yo bongo
Pourquoi tu fais comme ça à ta soeur ?
na ndako oyo mokonzi azali te. biso nioso tozali bana.
Dans cette maison il n'y a pas de chef. Nous sommes tous des enfants.
lokolo na yo evimbi lisusu.
Ta jambe est encore gonflée.
ozali na makolo kitoko penza
Tu as vraiment de belles jambes.
kolata bilamba na ngai lelo te. lata ya yo.
Ne porte pas mes vêtements aujourd'hui. Porte les tiens.
muana oyo azuakate na kelasi.
Cet enfant est un échec en classe.
balobi na ye akende.
On lui a dit de partir.
mobali na ye aza bilingalinga
Son mari est un dragueur.
maman akabuani na papa na biso
Maman s'est séparée de notre papa.
bolakisi bilamba na bino te
Vous n'avez pas montré vos vêtements.
ebongi penza kokeba na batu wana.
Il faut vraiment faire attention à ces gens là.
aza kokeba na mwasi wana makasi.
Il fait très attention à cette femme là.
ndeko na ngai ya mwasi awuti kobota.
Ma soeur vient d'accoucher.
nalati lopete na ngai na mosapi ya mineyi
Je porte mon alliance au quatrième doigt.
tombola mosapi na yo likolo
Lève ton doigt dans l'air.
lelo ezali mokolo ya mbotama ya koko na biso ya mwasi.
Aujourd'hui c'est le jour de l'anniversaire de ma grand-mère.
bayibi ngai pantalo na ngai ya sika
On m'a volé mon nouveau pantalon.
nazozela supu na ngai ebela po nalia
J'attends que ma soupe soit prête pour que je mange.
bozala na bomoko. botika kosuana boye
Soyez unis. arrêtez de vous disputer comme ça.
na libota na bango baza na bomoko te
Dans leur famille, ils ne sont pas unis.
oza nanu elenge. kosala yango te. okoya kobebisa bomoi na yo.
Tu es encore jeune. Ne fais pas ça. Tu risques de gâcher ta vie.
asombi tukutuku mususu. akomi na yango mibale.
Elle a acheté une autre moto. Elle en a maintenant deux.
naza na tukutuku. nazokende kotala mama na ngai.
Je suis en moto. Je vais voir ma mère.
bamamiwata bazalaka na mayi.
Les sirènes se trouvent dans l'eau.
naza na kokoso moko ya monene
J'ai un gros problème.
otie ngai na kokoso moko ya kosakana te
Tu m'as donné un problème à ne pas en rire.
nazozela opesa ngai eyano na motuna na ngai.
Je suis en train d'attendre que tu me donnes la réponse à ma question.
nasepeli na eyano opesi ngai te.
Je n'ai pas aimé la réponse que tu m'as donné.
kata mpe mandefu na yo
Coupe aussi ta barbe
aza na zemi ya sanza misatu
Elle est enceinte de trois mois.
bozui bakiti ya noko na ngai
Vous avez pris les chaises de mon oncle.
leki na nga ya mobali abetaka na ekipe ya congo
Mon petit frère joue dans l'équipe du Congo.
abungisi fongola na ngai
Il a perdu ma clé.
kapita na biso akangi muyibi
Le chef des travailleurs a attrappé un voleur.
goro ya mobali na ngai eza munene
La bite de mon mec est grosse.
longola kitambala na ngai !
Enlève mon foulard !
lobi nakobanda na tongo
Demain je vais commencer le matin.
nakobenga yo lobi na pokwa
Je vais t'appeler demain soir.
nakodinda na mayi oyo
Je vais plonger dan cet eau.
maman na ye, bakokunda ye lobi
Sa maman, on va l'enterrer demain.
nakodefa mbongo na musala
Je vais emprunter de l'argent au travail.
ndeko na ngai ya mwasi alingi kobota bana zomi
ma soeur veut mettre 10 enfants au monde.
mopepe ezali na ndako oyo te
Il n'y a pas d'air dans cette maison.
ebongi obima na mwana na yo po azua mopepe
Il faut que tu sortes avec ton enfant pour qu'il prenne de l'air.
koswa ye neti mama na yo te
Ne la prends pas comme ta mère.
kende kozwa biloko na yo kuna
Va chercher ta nourriture là-bas.
na butu ya lelo naloti ndoto moko ya mabe
Cette nuit j'ai fait un mauvais rêve.
na ndoto na ngai ya lelo ozalaki wana.
Dans mon rêve d'aujourd'hui tu étais là.
kobosana ngai te tango okozala na mbongo
Ne m'oublie pas quand tu auras de l'argent.
naza na likambo moko ya motuya ya koyebisa yo
J'ai une chose important à te faire savoir.
libota na ngai ezali motuya mingi pona ngai
Ma famille a beaucoup d'importance pour moi.
nzoi moko aswi ngai na lokolo
Une abeille m'a piqué à la jambe.
na zamba oyo banzoi baza ebele. bokeba !
Dans cette forêt il y a beaucoup d'abeilles. Faites attention !
kokende na ebale lelo te mbonge eza makasi
Ne va pas au fleuve aujourd'hui. Les vagues sont fortes.
pesa mbwa na ngai mikuwa wana. alia.
Donne ces os là à mon chien. Qu'il mange.
wuta ngai nakoma kosambela, nakoma na kimia na motema.
Depuis que j'ai commencé à prier, j'ai eu la paix du coeur.
ngai nakeyi. botikala na kimia.
Moi je suis parti. Restez en paix.
naza na motuna moko ya kotuna yo
J'ai une question à te poser.
yoka nanu motuna na ngai liboso ya koyanola ngai
écoute déjà ma question avant de me répondre.
mwana na yo ya mobali aza kosuba na mbetu mingi
Ton fils fait beaucoup de pipi au lit.
yo oza na bizaleli kaka neti mama na yo
Tu as juste un comportement comme ta mère.
ngai na yo tozali neti bandeko
Moi et toi, nous sommes comme des frères.
libanga moko ya monene ezalaki liboso ya motuka na ngai
Il y avait une grande pierre devant ma voiture.
alati bilamba ya pembe na ya mwindu
Elle a mis des vêtements noirs et blancs.
na ndako na bango batie langi ya pembe
Dans leur maison ils ont mis la peinture blanche.
ndeko na ngai ya mwasi azalaka na makolo molayi
Ma soeur a de longues jambes.
oyo ezali bilamba ya ndeko na ngai
ça c'est les vêtements de ma soeur.
abandaki kotambola mbala moko akweyi na libulu
Elle avait commencé à marcher. Elle est une fois tombé dans un trou.
baninga na ye babwaki ye na libulu moko
Ses amis l’on jeté dans un trou.
mutu na ye ekokani na oyo ya tata na ye
Sa tête ressemble à celle de son père.
kokosa ngai te. loba na ngai bosolo.
Ne me ment pas. Dis-moi la vérité.
oza kokosa baboti na yo mingi. ezali malamu te.
Tu mens beaucoup à tes parents. ce n'est pas bien.
mama kulutu na biso azalaka baba.
Ma grande-tante maternelle est sourde-muette.
bafungoli kelasi ya baba na bala-bala na ngai
Ils ont ouvert une école de sourd-muet dans ma rue.
oza na posa ya koboya yango to oza na posa ya kondima ?
Tu as envie de réfuser de faire ça ou tu as envie d’accepter ?
napekisi yo kotinda mwana na ngai
Je t'interdit d'envoyer mon enfant.
nazolinga kotinda biloko na mboka
J’ai envie d’envoyer de choses au pays.
ebongi totosa mobeko oyo pona tozala na kimia
On doit respecter cette loi pour qu’on soit en paix.
kanga monoko na yo pamba te okoya komela nzinzi.
Ferme ta bouche sinon tu risques d’affaler une mouche.
semeki na yo azalaka motema mabe
Ta belle-soeur est méchante.
semeki na yo ayokelaka yo zuwa makasi
Ta belle-soeur est très jalouse de toi.
kelasi na ngai ezali motuya pona ngai
Mes études sont importantes pour moi.
maman nkulutu na biso azobela makasi
La grande soeur de ma mère est très malade.
papa nkulutu na biso azalaka mutema mabe
Le grand frère de ma mère est méchant.
Nazokende na mwana na ngai na lopitalo. Azobela.
Je pars avec mon enfant à l’hôpital. Il est malade.
nalingi te olala na mbeto na ngai.
Je ne veux pas que tu dormes dans mon lit.
noko na ngai aza mobeti ndembo ya monene
Mon oncle est un grand footballeur.
ebongi ozala mosika na mwasi wana
Il faut que tu restes loin de cette femme.
Mosala wana ya kindumba ezali malamu te na miso ya Nzambe.
Le métier de la prostitution n'est pas bien aux yeux de Dieu.
mutu moyindo na mutu mondele bazali batu oyo Nzambe akeli.
L'homme noir et l'homme blancs sont des personnes que Dieu a créés.
nalingaka kokende epai na ye te.
Je n’aime pas aller chez elle.
pona nini oza kokumba mwana na yo na mukongo ?
Pourquoi tu portes ton enfant au dos ?
oza na bana mwambe na bakoko mibale.
Tu as 8 enfants et 2 petits-enfants.
nazokende na Kinshasa pona sanza mibale
Je pars à Kinshasa pour deux mois.
ngai nabotama na kinshasa.
Moi, je suis née à Kinshasa.
naza na libonza pona eyenga ya lelo te
Je n’ai pas d’offrande pour le culte d’aujourd’hui.
okobika na kombo ya yesu !
Tu seras guéri au nom de Jésus !
keba ! okosoka na linzanza oyo.
Attention ! Tu vas te blesser à cette boîte de conserve.
makolo na ye ekokani na libata.
Ses pieds sont comme un canard.
nzimbu eza te na ndako na ngai
Il n y a pas d'argent dans ma maison.
Sakoshe na ngai etoboki.
Mon sac est troué.
tshombo na ngai ekweyi na mayi.
Mon gsm est tombé dans l'eau.
keba akosumba na bilamba.
Attention ! Il va faire caca dans les vêtements.
Litoyi na yo evimbi.
Ton oreille est gonflée.
kotutana libaku na ...
trébucher sur ...
Akeyi wapi kiliya na ngai wana ?
Il est parti où, mon client là ?
Nayoki ke okomi kobima na ex na ngai. Mama, ozali semba bilokota.
J'ai entendu que tu t'es mis à sortir avec mon ex. Madame, tu es un semba bilokota.
Yesu momemi mikumba na ngai
Jésus, le porteur de mes fardeaux
Namona baleki na ngai kala.
Ça fait longtemps que je n’ai pas vu mes frères.
Yaka kosunga ngai, naza na biloko ebele ya kolamba.
Viens m'aider, j'ai beaucoup de choses à préparer.
Aza moninga na ngai ya bomuana.
Il est mon ami d'enfance.
kende kosomba litungulu na zando.
Vas acheter un oignon au marché.
Ingrid aza kidiba na kelasi.
Ingrid est distraite à l'école.
mabele ma nzombo
des seins qui tombent
nake kobalula biloko na moto.
Je vais tourner la nourriture au feu.
bakobotola ye bana na ye
On va lui enlever ses enfants.
Mama na ngai nde alakisa ngai kolamba.
C’est ma mère qui m’a appris à cuisiner.
Tika kobeta mukinza liboso na ngai
Arrete de péter devant moi
Naza mwasi na ye te. Tika kotungisa ngai sikoyo.
Je ne suis pas sa femme. Arrête de me déranger maintenant.
Naza kopangusa bampinzoli na miso na ye.
Je suis en train d’essuyer les larmes de ses yeux.
Yaka na moziki na biso.
Viens à notre levée de fonds.
Papa na ye atongisi lopitalo moko ya monene na mboka.
Son père a fait construire un grand hôpital au village.
Oza kotungisa biso, tozali na lisanga ya libota.
Tu nous déranges, nous sommes en réunion de famille.
Aza kotungisa ngai ti na pongi na ngai.
Elle me dérange jusque dans mon sommeil.
Lopango oyo ezali na kombo na ngai
Cette parcelle est à mon nom.
Makila etambolaka na misisa.
Le sang circule dans les veines.
kopesa mwana na ngai bokono te.
Ne donne pas de maladie à mon enfant.
Nakosolola na yo na pokwa.
Je vais parler avec toi le soir.
mobali na yo azali na bokono ya SIDA.
Ton mari à le SIDA.
mwana na yo aza na bokono ya mpongi.
Ton enfant a la maladie du sommeil (trypanosomiase africaine).
papa na yo aza na basi boni ?
Ton père a combien de femmes ?
Abombaka miliki na se ya mbeto.
Elle cache le lait en dessous du lit.
kende kozua bisaka na yo oya kofanda epayi na ngai
Va chercher tes affaires que tu viennes habiter chez moi.
akomi kombo ya mwana na ye na buku ya lopango.
Il a écrit le nom de son enfant dans le livret de la parcelle (acte de propriété).
alingi ke nasala buku ya liwa na ngai
Elle veut que je fasse mon testament.
nalingi komona lisusu moto ya liboma oyo na ndako na ngai te.
Je ne veux plus voir ce fou dans ma maison.
Nakobeta yo lokola mwana na ngai.
Je vais te frapper comme mon enfant.
luka mwasi moko oyo akolinga yo na bolingo ya solo
Cherche une femme qui va t’aimer avec du vrai amour.
akeyi kotika mwasi na ye.
Il est parti déposer sa femme.
mama ya mobali na yo akoya lisusu te.
Ta belle-mère ne va plus venir.
basengi mbongo ebele kuna na lopitalo.
Ils ont demandé beaucoup d’argent là à l’hôpital.
yo ozali na kati ya motema na ye te.
Toi, tu n'es pas dans son cœur.
ndenge nini bosalaki pona boyiba mbongo na ngai ?
Comment vous avez fait pour voler mon argent ?
nakokata suki na ngai lokola ye
Je vais couper mes cheveux comme elle
mabele na ye ekomi minene
Ses seins sont devenu gros.
ozalaka ndeko na ngai ya solo te.
Tu n'es pas ma vraie soeur.
toza kokende na mboka pona matanga.
On part au village pour le deuil.
na balabala oyo bato nyonso bazoloba ke oza kitoko.
Dans cette rue tout le monde dit que tu es êtes belle.
ye ayebaki ke ozalaki na mbongo te
Elle savait que tu n’avais pas d’argent.
yebisa ngai esika olalaki pe na nani.
Fais-moi savoir où tu as dormi et avec qui.
yaya na ngai ya mwasi nde azosokola basani.
C’est ma grande soeur qui fait la vaisselle.
mobali na yo ya sika, kombo na ye nani ?
Ton nouveau mari s’appelle comment ?
mama, mela bakisi na yo oyo munganga apesi.
Maman, prend tes médicaments que le docteur t’a prescrit.
Baiser na yo ya pamba ekomisa ngai kizengi.
Juste ton bisou me rend fou.
Mwana na yo ya liboso, osundola ye.
Ton premier enfant, tu l'as abandonné.
Batubi ye tonga na misisa.
On lui a piqué avec l'aiguille dans la veine.
akosi ke noko na ye akufi.
Elle ment que son oncle est décédé.
nayebi te esika nini moninga na ngai akendaki kolokota ye wana.
Je ne sais pas où mon ami a été ramasser celle-là
Ayebi ata kokoma kombo na ye te.
Elle ne sait même pas écrire son nom.
yaya na ngai pe asalaka manzaka.
Ma sœur aussi fait des ongles.
moninga na ye wana ya mundele apesaka ngai kanda.
Sa copine blanche là m’énerve.
azalaka na miso muindu.
Elle a des yeux noirs.
Osombi mutuka na mbongo ya nani ?
Tu as acheté la voiture avec l’argent de qui ?
nazali na sekele te. ezali pamba te nalingi ye.
Je n’ai pas de secret. C’est parce que je l’aime.
liboso ya libala nazalaki malamu na ye.
Avant le mariage j’étais bien avec elle.
ezali pamba te naza na mosala te
C'est parce que je n'ai pas de travail.
alingaka kotala bilili na ye mingi.
Elle aime beaucoup regarder ses images.
Ebongi okanga monoko na yo.
Tu dois fermer ta bouche.
Abeti ngai pamba te abungisi mbongo na ye.
Elle m’a frappé parce qu’elle a perdu son argent
noko, yaka kobina na ngai.
Oncle, viens danser avec moi.
ata soki aza na mibali ebele, etali yo na nini ?
Même si elle a beaucoup d’hommes, en quoi ça te concerne ?
nayebaki ke soki okeyi na poto okobosana ngai.
Je savais que si tu pars en Europe tu vas m’oublier.
nakoki kopesa mbongo na ngai na ndumba te.
Je ne peux pas donner mon argent à une prostitué.
Ndenge naza awa, nazokufa na nzala.
Comme je suis là, je meurs de faim.
oza kosala nini libanda na ngonga oyo ?
Qu’est-ce que tu fais dehors à cette heure-ci ?
nakokende kofanda epayi na ye tango nakozala na Amerika.
J’irai habiter chez elle quand je serais en Amérique.
bimisa mutuka na lopango.
Fais sortir la voiture de la parcelle.
aza moninga na ngai te.
Elle n’est pas mon amie.
Soki olingi ke libala na biso ezala malamu, tika kokengela ngai.
Si tu veux que notre mariage soit bien, arrête de me surveiller.
soki olingi toli moko, zala mosika ya mobali na ngai.
Si tu veux un conseil, sois loin de mon mari.
tokutanaki na mama leki na nzela.
On a croisé la tante sur le chemin.
lelo naza penza na posa na yo te.
Aujourd’hui je n’ai vraiment pas besoin de toi.
mwasi na ngai aboti likaku na esika ya mwana.
Ma femme a accouché d’un singe à la place d’un enfant.
Bolimbisi papa, kobengana mama na ndako te.
Pardon papa, ne chasse pas maman de la maison.
akokota na kati ya ndako oyo te.
Elle ne va pas entrer dans cette maison.
nalingi ke eloko te ekomela mwana na ngai.
Je veux que rien n'arrive à mon enfant.
nakozongisela yo mbongo na yo.
Je vais te rendre ton argent.
Mbula oyo tokosiba na masoko. Libolo ekomi mayi mayi.
attention - contenu sensible
bilamba na ye ezali na solo ya mapeka.
Ses vêtements ont l'odeur des aisselles.
Nalobaki na yo ke osundola ye.
Je t’avais dit de l’abandonner.
Osundola mwasi na yo na bana kaka boye.
Tu as abandonné ta femme et les enfants juste comme ça.
Bana na yo bazalaka mitungisi te penza.
Tes enfants ne sont vraiment pas d'ennui
Tinda texto na moto moko ya kelasi na biso
Envoie un sms à une personne de notre classe
sekele na bango eza nini ?
Leur secret c’est quoi ?
Mama na bango aza kokata matungulu.
Leur mama est en train de couper les oignons.
Msundoli ngai na bana.
Il m’a abandonné avec les enfants.
Mwana na bino alingi kotanga mingi
Votre enfant veut beaucoup étudier.
aza mwasi ya ndeko na bino.
C’est la femme de votre frère
oyo eza ndako na yo moko
ça c’est ta propre maison
Aya, tosolola na ye esengeli .
Qu’elle vienne, qu'on parle avec elle comme il faut.
azalaki na yo te mokolo mobimba.
Elle n’était pas avec toi toute la journée.
tala ndenge mobali na ye aza kokosa.
Regarde comment son mari est en train de mentir.
namonaka ye neti kaka ndeko na ngai
Je la vois juste comme ma sœur
Nakozwa yo na prince wana
Je vais te prendre sur cette route là.
tango akitaka, akitaka na nkembo, abongolaka nioso, apesaka makasi, asekwisaka nioso. © Moïse Mbiye - Tango na Ye
Quand Il descend, Il descend dans la gloire, Il change tout, Il donne la force, Il réssucite tout.
mbote, bolingo na ngai.
Bonjour, mon amour.
na libala, koswana elakisaka bolingo. © Tabu Ley Rochereau
Dans le mariage, se disputer signifie l'amour.
kobeta libaku na zelo
rencontrer une super méga chance
naza na posa ya koyoka atalaku oyo ayembaka epayi ya Koffi
J'ai besoin d'écouter le chanteur qui chante (les dédicaces) chez Koffi.
Mobali nabala akeyi kosala ekobo. Abimi na ndeko nga.
L'homme que j'ai épousé est parti faire l'adultère. Il est sorti avec ma soeur.
Mbisi oyo epoli. Bankusu batondi na kati.
Ce poisson est pourri. Des asticots fourmillent à l'intérieur.
Primus eleki lotoko na elengi
La Primus a un meilleur gout que le lotoko.
Makanisi nioso ekeyi na tshombo.
Toutes les pensées vont vers le GSM.
Aza na bambuma na elongi.
Elle a des boutons dans le visage.
sopa mabele na kopo.
verse du lait dans un gobelet.
bayanoli mokanda na ngai.
On a répondu à ma lettre.
Yezu azalaka na baapostolu zomi na mibale
Jésus avait douze (12) apôtres.
ngai na ye tozali makila moko
moi et elle, nous sommes le même sang (la même famille)
tozwi likama na nzela.
Nous avons eu un accident sur la route.
monkanda moa nzela / mokanda ya nzela
feuille de route, laissez-passer
monkanda moa voti / mokanda ya voti
bulletin de vote
monkanda moa kelasi / mokanda ya kelasi
certificat d'école / certificat d'études
na ntongo tolingaka matoko na biso.
le matin nous enroulons d'habitude nos nattes.
na pokwa tokolia makayabo
Le soir nous allons manger du poisson salé.
batela lobi na yo
prends soin de ton futur
amitandi na etoko
il s'est étalé sur la natte
toza koteka ba clozir na ba lance fontaine na bon prix.
Nous vendons des (perruques) "closure" et des "lace frontal" à bon prix.
oza na angele
tu es focalisé
Nzambe zala sima pe kati ya motuka na ngai bayini bazala mosika
Dieu sois derrière moi, et aussi dans ma voiture, que les méchants soient loins
kozua ya moto etangama na likolo
la réussite d'un homme est écrite dans le ciel
Nayoki nzoto mingayi. Nake na lopitalo
Je ne me sens pas bien. Je vais à l'hopital.
Oyoki mingai na mabele
As-tu des douleurs dans les seins ?
Liboso kolongola bipoti na lisu ya moninga longola nanu oyo eza na lisu na yo
Avant d'enlever les crottes des yeux de d'un ami, enlève déjà ceux qui sont dans tes yeux.
Tala bamapalata na mutu na ye, eza pasi
Regarde les plaies sur sa tête, c'est triste.
Mondimi ake Dubai ayeli maman pasteur maputa. Maman pasteur ake Dubai, aye maputa adefisi bandimi
Le croyant va à Dubai, il emène maman pasteur des pagnes. Maman pasteur va à Dubai, elle ramène et elle vend les pagnes à crédit.
manga ya mabele ma nzombo Proverbe/expression (ne pas traduire litteralement)
sorte de mangue
madesu ma bana
pourboire
mama ya batisimo / mama wa batisimo / mama mobatisi. tata ya batisimo / tata wa batisimo / tata mobatisi.
Marraine. Parrain.
tata wa biso
Notre Père (prière)
loyembo la lokumu
hymne national
lokwa la lotiliki
Prise de courant
item Article : utilisation de na / ya
nsafu
bonsáó (classe 14 : noms abstraits - pas de pluriel)
sáfú, pl. basafu (classe 9a/10a (2) : - / - (ba-) : pluriel selon contexte (ou familier/moderne ba-), pas avec n-/m-)
nsáfú, pl. bansafu (classe 9/10 (2) : - / - (ba-) : pluriel invariable selon contexte (ou familier/moderne ba-))consonne sonore
bonsau (classe 14 : noms abstraits - pas de pluriel)
monsáó, pl. minsao (classe 3/4 : mo- (mu-) / mi- : objets)
monsáú, pl. minsau (classe 3/4 : mo- (mu-) / mi- : objets)
nsáú
nom scientifique : Dacryodes edulis

espèce de fruit, nsafu
aussi appelé la prune de l'afrique (ou poire de l'afrique)

arbre à nsafu, safoutier


mai ma nsáfú
couleur d'un nsafu =  mauve/violet 
safu ya kokalinga
safu ya kokalinga
© pvh (Letitia Nkanza Kalawuma)
safu
safu
© pvh
nsafu
nsafu
© pvh
synonymes : bonsáó, bonsau, sáfú, nsáfú
tags :
item 2 exemples (bandakisa míbalé) ...
nzete ya safu
safoutier, arbre à safou
mai ya mpondu. mai ya malala. mai ya nsáú.
vert (la couleur de mpondu). orange (la couleur d'une orange). mauve/violet (la couleur d'un nsafu).
item Article : consonnes
En lingala des fois on entend "nsoso" et des fois on entend "soso". On pourrait penser qu'on est
libre de choisir si on met ou on laisse la première lettre m ou n quand le mot commence par une double consonne,
mais en réalité c'est soumis à une règle bien précise :

En lingala, la première lettre m ou n peut tomber pour les mots qui commencent par mp, nt, ns ou nk.
(Les consonnes sonores)

NK
nkama / kamacent
nkingo / kingocou
nkisi / kisimédicament
nkulutu / kulutuaîné
nkoba / kobatortue
MP
mpinzoli / pinzolilarme
mpo / popour
mpamba / pambanul
mpuku / pukusouris
mpongi / pongisommeil
NS
nse / sedessous
nsoso / sosopoulet
nsambo / sambosept
nsango / sangoinformation
nsinga / singafil
NT
ntina / tinaimportance
ntolo / tolotorse
ntalo / talovaleur
ntango / tangotemps
ntaba / tabachèvre

Dans les autres cas, la première lettre est obligatoire.
(Les consonnes sourdes)

NG
nguyapouvoir
ngaimoi
ngandabar
ngubaarachide
ngulucochon
MB
mbokavillage
mbelicouteau
mbetulit
mbilapalmier
mbisipoisson
ND
ndakomaison
ndekocousin
ndakisaexemple
ndumbaprostituée
ndundalégume
NZ
nzotocorps
nzetearbre, baton
nzelachemin
nzungumarmite
nzalafaim
NY
nyeiexcrément
nyosorien
nyokaserpent
nyamaanimal
nyongodette


autres mots avec le tag 'fruits et légumes' : ananási, bikedi, eloló, bitekuteku, bonsáó, dongódongó, ekéké, ekútu, esápa, etabe, etabi, fumbwa, kwánga, lidésu, likémba, lilála, lingolo, litungúlu, liyebo, lisángó, mbálá, mbika, mbíla, mbuma, ndúnda, ngúba, paipái, payipayi, pilipili, pondú, pwaró, tomati, tondolo, ndímo, likásu, kokotí, likombó, liyebú, mosángó, liboké, kúnde, lisángú, libengê, mbomá, avoká, savoká, mpondú, lidamé, lipéla, litóngé, payi, linanási, ndiká, pakápáka, mokókóló, linioko, misili, sáfú, tomato, sakasáka, nkúnde, pili-pili, ndembi, limona, likásó, lilebó, mongúba, nsáfú, bonsau, ngombo, gombo, mondiká, sóló, sinda, mondéngé, mundenge, biteku-teku, mádamé, poilu, liebú, mazulu, mungenge, ananá, ananási
e-mail : dic@lingala.be
 

vidéos intéressantes : lingala facile 2018 lingala facile 2019
protection de la vie privée et cookies